Μιλάνο

(Milano). Πόλη (1.182.693 κάτ. το 2001) της Ιταλίας, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας (2.762 τ.χλμ.) και της Λομβαρδίας (8.922.463 κάτ.). Είναι το κυριότερο οικονομικό κέντρο της χώρας και το μεγαλύτερο σε πληθυσμό πολεοδομικό της συγκρότημα μετά τη Ρώμη. Με την προνομιακή γεωγραφική του θέση, έγινε επίσης και το διαμετακομιστικό κέντρο για το εμπόριο ενός μεγάλου τμήματος του ευρωπαϊκού χώρου με τη Μεσόγειο. Πράγματι, τα περάσματα των Άλπεων προς το Μ. συναντιούνται εδώ με τη μεγάλη αρτηρία που διασχίζει σε πλάτος την κοιλάδα του Πάδου, και με τις αρτηρίες που συνδέουν την περιοχή με τη Γένοβα και τη Μπολόνια. Σε αυτά προστίθεται και ένα σημαντικό δίκτυο πλωτών καναλιών. Οι ευνοϊκοί αυτοί γεωφυσικοί παράγοντες βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό τη γρήγορη ανάπτυξη της βιομηχανίας, ώστε να γίνει η πιο σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή της περιοχής· σήμερα οι απασχολούμενοι σε αυτόν τον κλάδο της οικονομίας αποτελούν περισσότερο από το μισό του ενεργού πληθυσμού. Από τις βασικότερες είναι οι βιομηχανίες κατασκευής μηχανών (αυτοκίνητα, σιδηροδρομικό υλικό, γραφομηχανές κ.ά.), σιδηρουργίας και μεταλλουργίας, υφαντουργίας και ειδών ένδυσης, χημικών και φαρμακευτικών προϊόντων, ειδών διατροφής (ζαχαρώδη), υαλουργίας, κεραμικής, ελαστικού και δέρματος, χάρτου, ξύλου, γραφικών τεχνών και εκδόσεων, οπτικών και μηχανημάτων ακριβείας, ηλεκτρικών ειδών κ.ά. Στο Μ. γίνονται πολλές ετήσιες εμπορικές εκθέσεις, ανάμεσα στις οποίες και η Fiera Campionaria (Έκθεση Δειγμάτων), που γίνεται κάθε Απρίλιο και η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη συγκέντρωση εμπορευμάτων στην Ιταλία. Το Μ. είναι επίσης ο σημαντικότερος σιδηροδρομικός και οδικός κόμβος της Ιταλίας και ο δεύτερος αερολιμένας μετά τη Ρώμη. Το σχέδιο της πόλης, που επεκτάθηκε ακολουθώντας τη δημογραφική αύξηση, αρχικά διευρύνθηκε σε κανονικούς ομόκεντρους κύκλους γύρω από τον κεντρικό πυρήνα, όπου κάποτε ήταν η ρωμαϊκή πόλη, και αργότερα προς διάφορες κατευθύνσεις, ανάλογα με τις ανάγκες της βιομηχανίας και για την εξυπηρέτηση άλλων κοινωνικο-οικονομικών απαιτήσεων. Η καρδιά της πόλης είναι η πλατεία της Μητρόπολης (Duomo), από την οποία ξεκινούν ακτινοειδώς οι κυριότεροι δρόμοι. Ο καθεδρικός ναός, η κατασκευή του οποίου άρχισε προς το τέλος του 14ου αι. και τελείωσε με την αποπεράτωση της πρόσοψης στη ναπολεόντεια περίοδο, είναι ένα λαμπρό γοτθικό μνημείο με 5 νάρθηκες, 3.159 αγάλματα, πλούσια βιτρό και με υπερκείμενους 135 οβελίσκους, από τους οποίους ο ψηλότερος φέρει στην κορυφή του την περίφημη Μαντονίνα, ένα άγαλμα από επιχρυσωμένο χαλκό. Άλλα αξιόλογα μνημεία είναι: η παλαιοχριστιανική βασιλική του Σαν Λορέντσο (4ος αι.), η ρωμαϊκή του Σαντ’ Αμπρόζιο, πρότυπο των ρομανο-λομβαρδικών εκκλησιών, χτισμένη τον 4o αι. και ανακατασκευασμένη μεταξύ του 9ου και του 10ου αι., οι χτισμένες από τον Μπραμάντε εκκλησίες του Σαν Σατίρο και της Σάντα Μαρία ντέλε Γκράτσιε, όπου –στην τραπεζαρία της πρώην μονής των δομινικανών– βρίσκεται η περίφημη τοιχογραφία του Μυστικού Δείπνου του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Σε μία από τις σπάνιες ζώνες του κέντρου με πράσινο βρίσκεται ο Πύργος των Σφόρτσα, ο οποίος άρχισε να ανοικοδομείται το 1450. Αποτελεί το μεγαλύτερο από τα ιδιωτικά μνημεία του Μ. της Αναγέννησης, και στεγάζει ενδιαφέροντα μουσεία. Αξιόλογες συλλογές έργων τέχνης βρίσκονται στην Αμβροσιανή Πινακοθήκη και στην Πινακοθήκη Μπρέρα, με πλούσια βιβλιοθήκη και ένα αστρονομικό παρατηρητήριο, καθώς και στην Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης, που στεγάζεται στην άλλοτε Βασιλική Έπαυλη. Ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά μνημεία είναι επίσης το μέγαρο Μαρίνο, του 16ου αι., έδρα του Δημοτικού Συμβουλίου, το Μπρολέτο Νουόβο, ένα από τα λίγα δείγματα του μεσαιωνικού Μ., η Στοά του Βίκτωρα Εμμανουήλ B’ κ.ά. Αντίθεση σε αυτά αποτελούν τα μοντέρνα κτίρια, μεταξύ των οποίων ο ουρανοξύστης Πιρέλι (127 μ.). Πνευματικό κέντρο με παλιά παράδοση, το Μ. έχει ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως το πολυτεχνείο, το κρατικό πανεπιστήμιο, το καθολικό πανεπιστήμιο, περίφημα θέατρα, όπως της Σκάλας του Μιλάνο, διάφορα μουσεία, ανάμεσα στα οποία το Μουσείο θεάτρου, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, το Μουσείο Επιστήμης και Τεχνικής κ.ά. Ιστορία. Το Μ., που είχε ιδρυθεί τον 5o αι. π.Χ. από τους Γαλάτες Ινσούβρους, καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους λίγο πριν από τον Β’ Καρχηδονιακό πόλεμο (222 π.Χ.), κατά τη διάρκεια του οποίου, μαζί με όλη την εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία, είχε συμμαχήσει με τον Αννίβα. Όταν περιήλθε και πάλι στους Ρωμαίους ανακηρύχτηκε σε ισοπολίτιδα πόλη (municipium) και αργότερα σε αποικία (colonia). Ο Μαξιμιανός Αύγουστος μετέφερε εκεί την αυλή του και ο Διοκλητιανός το κατέστησε έδρα της Δυτικής Αυτοκρατορίας (292). Αργότερα διατηρήθηκε ως θρησκευτική μητρόπολη. Το 452 καταστράφηκε από τους Ούννους και κατόπιν περιήλθε διαδοχικά στους Ερούλους (478) και στους Οστρογότθους (489)· τελικά παρέμεινε υπό την κυριαρχία των Λογγοβάρδων (568) περίπου για δύο αιώνες. Το 774 καταλήφθηκε από τους Φράγκους του Καρλομάγνου και, χάρη στην επιρροή των επισκόπων του, απέκτησε προνομιακή θέση στην αυτοκρατορία. Στους επόμενους αιώνες, το Μ. απέκτησε κάποια διοικητική αυτονομία, κάτω από την πολιτική εξουσία των επισκόπων, ενώ τον 11o αι., έπειτα από εμφύλιους πολιτικούς αγώνες, άρχισαν να συμμετέχουν στην κοινοτική διοίκηση και οι λαϊκές τάξεις. Λίγο αργότερα άρχισαν οι πόλεμοι κατά της αυτοκρατορίας: το M., αφού καταστράφηκε το 1162 από τον Φρειδερίκο A’ Μπαρμπαρόσα, έγινε η ψυχή της πρώτης Λομβαρδικής Συμμαχίας, η οποία εξανάγκασε τον αυτοκράτορα, ο οποίος στο μεταξύ είχε ηττηθεί στο Λενιάνο (1176), να αναγνωρίσει την ελευθερία των ιταλικών πόλεων (1183). Εσωτερικές έριδες εξασθένισαν την ικανότητα αντίστασης της πόλης, που νικήθηκε τελικά από τον Φρειδερίκο B’ στην Κορτενουόβα (1237) και έπεσε στην απόλυτη εξουσία των ντόπιων φεουδαρχών, κυρίως των Τοριάνι και των Βισκόντι, που εναλλάσσονταν στη διακυβέρνηση της πόλης. Η χωροδεσποτεία μετατράπηκε σε δουκάτο το 1395 με τον Τζαν Γκαλεάτσο και δημιουργήθηκε γύρω από το Μ. ένα κράτος με αρκετή εδαφική έκταση, που έδωσε στην πρωτεύουσά του μεγάλη πολιτική και πολιτιστική άνθηση και οικονομική ισχύ. Η πόλη πέρασε στη συνέχεια, από ένα εφήμερο δημοκρατικό καθεστώς, την Αμβροσιανή Δημοκρατία (1447 - 1450), για να περιέλθει τελικά στους Σφόρτσα, που της έδωσαν ιδιαίτερη λαμπρότητα, αλλά προκάλεσαν και την επέμβαση της Γαλλίας στις ιταλικές υποθέσεις. Το Μ. καταλήφθηκε από τον Λουδοβίκο IB’ της Γαλλίας και έγινε στόχος ανταγωνισμού μεταξύ Γάλλων και Ισπανών, ώσπου το 1525 καταλήφθηκε από τον Κάρολο E’, ο οποίος το παραχώρησε στον γιο του Φίλιππο B’ της Ισπανίας. Η ισπανική κυριαρχία κράτησε έως το 1706 και τη διαδέχτηκε η αυστριακή (1706-1859), που διακόπηκε δύο φορές από την επέμβαση των Γάλλων. Στη δεύτερη περίοδο της γαλλικής κυριαρχίας (1796-1814) το Μ. έγινε πρωτεύουσα της εντεύθεν των Άλπεων Δημοκρατίας και κατόπιν του υποτελούς στην αυτοκρατορία του Ναπολέοντα ιταλικού βασιλείου. Το 1814 η πόλη περιήλθε και πάλι στους Αυστριακούς και έγινε πρωτεύουσα του λομβαρδο-βενετικού βασιλείου. Η καταπιεστική διοίκησή τους προκάλεσε τον Μάρτιο του 1848 εξέγερση, που υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές εκδηλώσεις πατριωτισμού στην ιταλική ιστορία. Το Μ. απελευθερώθηκε τελικά από την αυστριακή κυριαρχία το 1859. Αφού προσαρτήθηκε στο βασίλειο της Σαρδηνίας, έγινε, μετά το 1861, η οικονομική μητρόπολη του νέου ιταλικού κράτους. Το εσωτερικό του ιστορικού σπηλαίου της Μιλάτου της Κρήτης, όπου διαδραματίστηκαν τραγικά γεγονότα το 1823. Η είσοδος του σπηλαίου της Μιλάτου στην Κρήτη, όπως είναι σήμερα. Η μητρόπολη (ντουόμο) του Μιλάνου αποτελεί το γνωστότερο δείγμα υστερογοτθικής αρχιτεκτονικής στην Ιταλία, η ανοικοδόμηση της οποίας άρχισε το 1386 και ολοκληρώθηκε τον 19ο αι. Η βασιλική τον Αγίου Αμβροσίου στο Μιλάνο, που ιδρύθηκε από τον πολιούχο άγιο της πόλης τον 4o αι. και ανακατασκευάστηκε τον 9o αι. Ο ουρανοξύστης Πιρέλι στο Μιλάνο, έργο των Τζίο Πόντι και Τζουζέπε Βαλτολίνα. Η Αψίδα της Ειρήνης στο Μιλάνο, έργο του Λουίτζι Κανιόλα, το οποίο άρχισε το 1807 και ολοκληρώθηκε το 1838. Άποψη των εγκαταστάσεων της έκθεσης του Μιλάνου, που συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών.